Vektörlerle bulaşan enfeksiyon hastalıkları, sağlığı doğrudan tehdit etmeleri ve zoonoz karakterde olabilmeleri sebebiyle beşeri ve veteriner hekimliğinde kritik bir öneme sahiptir. Dünya üzerindeki bulaşıcı hastalıkların çok büyük bir kısmına Arthropoda şubesindeki (eklem bacaklılar) vektörler tarafından iletilen bakteri, protozoa ve virüsler neden olur. Arthropodlar arasında hastalık taşıma ve bulaştırma bağlamında en yaygın rastlanan ve risk haritası en geniş vektörler; Arachnida alt sınıfı (akarlar ve keneler) ve Diptera takımındaki (sivrisinekler, tatarcık sinekleri ve çeçe sinekleri) canlılardır. Bu vektörler birçok farklı yolla konağa geçici ya da kalıcı hasarlar verebilir, özellikle kan emici olmaları sebebiyle çeşitli lokal ve sistemik hastalıklara yol açabilirler. Yerleştikleri konakta, tükürüklerinde bulunan antikoagülanlar sayesinde kanın pıhtılaşma mekanizması bozulur, salgıladıkları toksinler varlığında da irritasyon, yüksek ateş, kusma, organ disfonksiyonları, toksikasyon, alerji, felç ve hatta ölüm gibi komplikasyonlar şekillenebilir. Myasis gibi durumlara yol açarak parazit istilası ile birçok dokunun bütünlüğüne saldırabilir ve çeşitli paraziter, bakteriyel, viral, spiroketal ve riketsiyal ajanları hayvanlara ve insanlara bulaştırabilirler.
Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin, daha sıcak geçen mevsimler ve yağış düzensizlikleri nedeniyle iklime duyarlı vektörler (sivrisinekler ve keneler gibi) ve patojenler için daha ılımlı bir ortam yaratacağından vektör kaynaklı hastalıkların bulaşması ve epidemiyolojisi üzerinde büyük etkisi vardır. Bunun yanı sıra uluslararası turizm aktivitelerinin artması, yabancı ülkelerden getirilen farklı ırk köpekler, hasta sahipleri ile birlikte köpeklerinin de farklı kıtalara- tropik bölgelere seyahatleri; bölgesel olarak endemik özellikte olan hastalıkların başka coğrafyalara taşınmasında ve yayılmasında rol oynar. Belirtilen nedenler hastalıkların yaygınlığını ve görülme sıklığını arttıracağı gibi aynı zamanda hastalık seyirlerini daha kompleks hale getirip ko-enfeksiyon, süperenfeksiyon gibi formlarda görülmelerine de yol açabilir. Dolayısıyla bu risk faktörleri, ilgili hastalıkların ve alınacak aksiyonların önemini kritik şekilde arttırmıştır. ‘Seyahat hastalığı’ olarak da ifade edilen vektör kaynaklı zoonoz infeksiyonlara örnek olarak, sivrisineklerin aracılık ettiği Hearthworm (Dirofilaria İmmitis) , tatarcık sineklerinin (Phlebotomus) aracılık ettiği Leismaniasis ve kenelerin aracılık ettiği; Ehrlichiosis, Anaplasmosis, Lyme Disease ve Babesiosis vb. gibi hastalıklar örnek verilebilir.
Dış Paraziter Kaynaklı Hastalıklarda Korunma ve Alınabilecek Tedbirler
Günümüzde bireysel, toplumsal ve çevre bazında antiparaziter mücadelede oldukça gelişme kaydedilmiş olsa da vektörler var olduğu sürece yaratmış oldukları direkt sağlık tehditi de devam edecektir. Bu bağlamda vektörlerin yaşam döngüleri ve affinite duydukları çevre-iklim koşulları incelenerek kontrol ve korunma tedbirleri özenle uygulanmalıdır. Örneğin keneler, zorunlu kan emici ektoparazitlerdendir ve özellikle ilkbahar, sonbahar ve arası dönemde, çalı ve ormanlık alan gibi yeşil arazilerde, hava ve toprağın nemli ve sıcak olduğu koşullarda sayıları artış gösterir. Mevsimsel anlamda benzer olarak sivrisineklere de havaların ısındığı zamanlarda ve özellikle bataklık-sulak arazi yakınlarında sık rastlanır. Kenelere, yeşil alanlarda ve hava karardıktan sonra azami dikkat edilmeli, gezintilerden sonra evcil hayvanların tüyleri göz ile ayrıntılı bir şekilde taranmalıdır . ‘’Lyme Disease’’ haricindeki kene kaynaklı enfeksiyon hastalıklarında aşı bulunmadığından, korunma amacıyla uygun çevre ilaçlaması, doğru ve düzenli antiparaziter tedavi planlaması ve düzenli aralıklarla veteriner hekiminizin muayenesi mutlaka gereklidir. Bahsi geçen hastalıklar erken dönemde tedaviye alınmadığı takdirde ölümcül olabileceğinden semptom görülmese dahi şüphe uyandıran durumlarda veya hayvanın üzerinde fark edilen bir kene durumunda bireysel müdahale yapılmadan derhal hekime başvurulmalıdır.
Hızlı Tanı Kitlerinin Enfeksiyon Hastalıklarla Mücadeledeki Yeri
Vektörel enfeksiyon hastalıkları dünya genelinde insan ve hayvan sağlığını doğrudan ilgilendiren ve olumsuz yönde etkileyen ciddi bir sağlık sorunu olduğundan tıpta ‘Tek Sağlık’ kapsamında ele alınmalıdır. Buna yönelik olarak hastalıkların bölgelerdeki prevalanslarının tespitinde ‘hızlı tanı kitleri’ kilit rol oynamaktadır. Kullanım kolaylığı, erişilebilirlik, hızlı sonuç, uygun fiyat ve gerektiğinde uygulanacak serolojik testlere kalitatif bir ön rehber olarak gösterilmesi gibi avantajları, hızlı tanı kitlerini diğer teşhis/ araç yöntemlerine kıyasla öne çıkarmaktadır. Hastalıkların erken teşhisi, hastalıklara bağlı oluşabilecek primer ve sekonder komplikasyonları fark etme, zamanında müdahalesi ve etkili tedavinin yönlendirilmesiyle oluşabilecek kötü prognozun önüne geçilmesine olanak sağlayan hızlı test kitleri, veteriner hekimlerin hastalıklarla mücadelesi kapsamında vazgeçilmez bir bileşendir.
Comments